De verstelbare sproeier.

Een stukje fijnmechanica voor fijnproevers.

Wat is nu eigenlijk de functie van een carburateur?

Bijna alle benzine verbrandingsmotoren, maken gebruik van een carburateur, (een uitzondering daarop is o.a. benzine-inspuiting).
Wij tanken weliswaar benzine, maar deze benzine is niet zonder meer bruikbaar om in onze bromfietsmotor te worden gebruikt. Dit omdat onze verbrandingsmotor eigenlijk een gasmengsel nodig heeft. Dit nu is precies de taak van een carburateur, het omzetten van een vloeistof in een gasmengsel.

Waaruit bestaat nu dit gasmengsel.
Er is uit onderzoek gebleken, dat als je benzine en lucht in een verhouding van 1:14 met elkaar mengt, je dan de meest optimale condities hebt, om een verbrandingsmotor te laten werken. De benzine wordt door de carburateur in een zéér fijne nevel veranderd, zodat je dan eigenlijk over een gas kunt spreken, wat dan ook precies de bedoeling is.

Hoe doet de carburateur dit nu eigenlijk?
Heel simpel gezegd, zorgt de carburateur ervoor dat de lucht en de benzine, die door de motor wordt aangezogen, d.m.v. een sproeier, in een gasmengsel wordt omgezet. Ik ga verder niet in op de details van een carburateur, daar zijn al boeken over volgeschreven. Het gaat me in dit stukje dan ook alleen maar om de sproeier, en dan wel in het bijzonder de verstelbare-sproeier.

Hoe wordt de standaard sproeiermaat bepaald?
Het komt er grof gesproken op neer, dat in ons geval, de bromfietsmotor-fabrikant per carburateurtype, de standaard sproeier waarde bepaald. Dit doet hij meestal door het testen van deze carburateur onder verschillende omstandigheden, op een bepaald type motor. Dit houd in het testen van o.a. verschillende sproeiermaten, bij diverse belastingen van de motor. Zoals bv. bij volgas, stationair, optrekken enz. en daarbij is b.v. de bougie een heel goede graadmeter Uit deze testen, met meestal meerdere motorblokjes, komt er op een gegeven moment proefondervindelijk, een "beste" sproeiermaat uitrollen, die bij zowel bij stationair, halfgas, en volgas de beste resultaten geeft, bij dat type motor/carburateur combinatie. De standaard sproeier dus, boven en onder deze standaard maat kun je (meestal) nog een paar maten groter of kleiner verkrijgen.

Is deze standaard sproeier ook altijd het beste voor mijn brommer?
Iedereen weet waarschijnlijk wel, dat tussen alle (ook nieuwe) motoren van het zelfde type, of dat nu de motor van een auto, motor of brommer is, toch behoorlijke verschillen kunnen zitten, in b.v. kracht, snelheid en benzineverbruik. Dus je zult het al wel begrijpen, dat als je dus 10 dezelfde Puchjes (b.v. MV 50) naast elkaar zet, ze vast niet allemaal het beste zullen rijden, met één en de zelfde sproeiermaat. Dit kan te maken hebben met o.a. de toleranties bij de motorfabrikatie, de manier van inrijden, enz.

Hoe weet ik of mijn gemonteerde sproeier de juiste is?
De makkelijkste en ook meest betrouwbare indicatie is de bougie, hoe ziet deze eruit, is de neus mooi bruin, of zit ie vol zwarte koolaanslag, of erger nog, is ie wit van kleur?
Ik ga in deze voorbeelden er even van uit dat je motor in goede conditie is, dus de ontsteking staat op tijd, je bougie (juiste type) staat goed afgesteld, je hebt niet een totaal versleten blokje, je uitlaat is redelijk schoon (ontkoold), geen afdichtingsproblemen van carter en/of carburateur enz. Want die hebben hier nl. ook invloed op. Maar in dit voorbeeld wil ik het alleen over de invloed van de sproeier hebben.

De eerste optie, de bougie ziet er mooi bruin uit. Dan hoef je je in principe weinig zorgen te maken, want dan heb je waarschijnlijk een prima lopende Puch/Tomos. Als hij verder altijd goed start, mooi stationair loopt, en niet viertakt tijdens het rijden, dan heb je de meest ideale situatie, en hoef je verder niets te doen.

De tweede optie, de bougie ziet er zwart en roetig uit, in dat geval heb je wel een motorblokje waar iets aan te verbeteren zal zijn. De zwarte koolaanslag is een indicatie dat, je motorblokje te veel benzine krijgt, en daarmee dus ook te veel olie. Dit moet ie allemaal zien te verbranden, en dat lukt niet voldoende. Ik ga er hier wel even vanuit, dat je wel een redelijke afstand rijdt, zodat de motor op temperatuur kan komen, dus niet de zogenaamde korte stadsritjes. Voldoe je hieraan, dan komt de sproeiermaat in de picture, en wel logisch een kleinere maat. Als het allemaal een beetje klopt dan zal de motor ook wel niet geheel lekker lopen, hij zal waarschijnlijk prima starten, en ook goed optrekken, maar op het langere stuk zal ie waarschijnlijk toch wel niet helemaal lekker lopen (viertakten).
De remedie, een kleinere maat sproeier monteren, maar hoeveel kleiner? De meeste sproeiers zijn in kleine stapjes, zowel naar boven als naar beneden verkrijgbaar. Dus maatje groter (meer benzine) als wel maatje kleiner (minder benzine). Vroeger was er makkelijk even een sproeiertje op de hoek te halen, maar dat is nu wel wat lastiger geworden, maar goed ik neem even aan, dat jou dat wel zal lukken (Puch vrienden!). Want het zou toch het mooist zijn, als je zelf een paar sproeiermaatjes zou kunnen uitproberen, en zoals in dit voorbeeld dus steeds een maatje kleiner.
Ok we monteren (in dit voorbeeld) om te beginnen dus een maatje kleinere sproeier, kijk of de brommer (het liefst met koude motor) nog steeds goed start, en ten tweede of ie goed doortrekt in de versnellingen, en hoe doet ie het op het lange stuk (viertakten?). Is dit allemaal nog in orde, dan kun je beslissen, om het zo te laten, en dit b.v. een tijdje uit te proberen en te wachten op de uitslag van de bougie controle. Of je gaat door, want het kan ook zijn dat je nog steeds weinig verschil merkt, en dan is het heel goed mogelijk dat je nog een maatje kleiner kunt gaan. Maar let hierbij heel goed op, want er ligt natuurlijk ergens een ondergrens. En die grens is bereikt, als je de sproeier maat te krap gaat nemen, waardoor er dus te weinig benzine door de sproeier wordt doorgelaten, en loert het gevaar van te weinig smering (vastloper).

De derde optie, de bougie ziet er wit uit, die sluit heel goed aan op het voorgaande, en betekent waarschijnlijk een te krappe sproeier, de motor krijgt te weinig benzine, te weinig olie, en wordt daardoor véél te heet, met als resultaat een witte aanslag op je bougie. Dit kan een gevaarlijke situatie zijn zoals je wel zult begrijpen. Hier geld als remedie een ruimere sproeier monteren.
Hoe kun je nu een te krappe sproeier voorkomen/herkennen? Het gaat de foute kant op als je merkt dat je brommer niet lekker start, maar heel goed is het te merken, bij het optrekken, er zit dan weinig fut meer in de motor. Als je dit merkt, dan zit je dus in de gevaren zone! en kun je het best een maatje of wat hoger gaan zitten, tot het punt dat de motor goed blijft trekken, maar ook nog goed start. Want het is nog altijd beter om een wat te ruime sproeier te hebben, dan een te krappe.

De verstelbare sproeier.
Wat zijn nu eigenlijk de verschillen tussen een vaste- en een verstelbare sproeier? Het verhaal is eigenlijk het precies zelfde als hierboven beschreven, met eigenlijk alleen een paar praktische verschillen. De naam zegt het al, de sproeier is verstelbaar, dat houdt dus in dat je traploos een oneindig aantal sproeier maten kunt maken, en dat zelfs onder het rijden, doe dat maar een met een vaste sproeier!!
Dat is dan ook meteen één van de o zo karakteristieke houdingen van een Puchrijder, die je in de verhalen over de Puch geschiedenis vast wel eens bent tegengekomen. Waarin wordt gesproken over "de Puchrijder die voorover gebogen, zijn verstelbare-sproeier even wat bijregelt". Het is zelfs zo dat er nog steeds een zekere mythe bestaat over de verstelbare-sproeier en die is, dat een verstelbare-sproeier een behoorlijke snelheidswinst zou opleveren (dat dacht de politie vooral vroeger helaas ook), maar in de praktijk valt dat best wel mee hoor. Oke, als je hem vergelijkt met een verkeerde maat vaste sproeier, dan kan hij zeker wel wat snelheids winst geven.

Wat zijn nu de voordelen van een verstelbare sproeier?

Het grootste voordeel is natuurlijk (als je het goed doet), dat je altijd het meest optimale mengsel aan je motorblokje kunt aanbieden.

Heb je last van een vuiltje in je sproeier?, je draait hem (zelfs onder het rijden!) eventjes wat meer open, en hup niets aan de hand, je rijdt gewoon lekker door. Normaliter moet je afstappen, je sproeier eruit schroeven, hem eventjes doorblazen, monteren, en dan pas kun je weer rijden.

Ze zijn zelfs ten opzichte van een vaste sproeier niet erg duur (ze worden nu echter wel steeds zeldzamer).

Wat zijn de nadelen van een verstelbare sproeier?
Ik kan eigenlijk maar één minpuntje noemen, en dat is dat hij t.o.v. een vaste sproeier, eigenlijk nooit op één vaste stand kan blijven staan. Het is nl. zo, dat als je hem zo afsteld, dat je brommer in een trap start, hij bij het rijden eigenlijk altijd te ruim afgesteld staat. Dus in de praktijk betekent dit meestal, vóór het starten de verstelbare sproeier iets meer opendraaien, starten, en hem dan (vóór of tijdens het rijden) weer wat dicht draaien. Natuurlijk kun je wel proberen hem wel in een vaste stand te laten staan, maar dan zul je meestal toch wat vaker moeten starten, voor dat ie start.
Verder is het vermelden waard dat, als de luchttemperatuur zomers stijgt je de verstelbare sproeier meestal krapper zult moeten draaien. Nogmaals, kijk hier wel uit uit draai hem nooit te krap! Ik heb nl. zelf een keer gehad, dat ik lekker windje in de rug had, en mijn sproeier (dacht ik) optimaal had ingesteld. Mijn tank ging op zijn reserve en daardoor stopte de motor, starten ging niet, pas nadat ik de sproeier weer wat had open gedraaid lukte dat, hij stond op dat moment dus eigenlijk te krap afgesteld. Door de geforceerde koeling van de Puch is er gelukkig verder niets gebeurd.

Hoe moet ik een verstelbare sproeier afstellen?
Ik heb diverse verschillende methoden gehoord, hoe dit zou moeten gebeuren.

1. Je start je brommer, zet hem op de standaard en zet de versnelling in zijn vrij. Dan geef je vol gas!!!, en dan draai je de sproeier zo, dat de motor het hardst loopt, dit zou dan de juiste stand moeten opleveren.

2. Als je motor warm is, laat je hem in zijn vrij stationair lopen, dan stel je de sproeier zo af dat de motor het snelst draait, daarna draai je de sproeier nog een heel klein stukje open.

3. Je stelt de motor af tijdens het optrekken, dit moet je doen in de op een na hoogste versnelling. Tijdens het optrekken moet je de motor dan optimaal afstellen.

4. Je kunt ook gewoon tijdens het gebruik ,dus onder het rijden, je sproeier afstellen.

Welke methode is nu aan te bevelen?
Methode 1: Valt gelijk af natuurlijk, dat is gewoon zelfmoord voor je blokje, niet doen dus!
Methode 2: Een motortje wat onbelast loopt, is niet te vergelijken met een motorblokje dat belast draait, dus ook niet echt praktisch.
Methode 3: Dit is wel een goede methode, want je merkt meteen hoe het met de benzine toevoer van de motor zit, draai je de sproeier te veel dicht dan zit er niet veel vut meer in je motor, en andersom dat merk je ook meteen aan het viertakten.
Methode 4: Is eigenlijk dé Puch methode, het onder werk-omstandigheden afstellen van de sproeier, dit is dan ook een prima manier van afstellen.

Waar moet ik opletten als ik de sproeier afstel?

Om te voorkomen dat je de sproeier te krap afstelt, moet je op het volgende letten. Of je het afstellen nu doet bij het optrekken, of onder het rijden, heel erg belangrijk is, dat je als het ware naar je motorblokje luistert. Ik zei het al eerder, als je optrekt dan moet de motor dit makkelijk doen, gaat dit een beetje futloos dan staat de sproeier te krap, dus iets meer open draaien. Een andere goede methode (die ik zelf gebruik) is, als je niet vol gas rijdt (laten we zeggen 3/4 gas) en je geeft dan gas bij, dan moet de motor probleemloos versnellen, doet ie dat lekker, dan staat je sproeier goed afgesteld. Als je sproeier te ruim staat dan gaat de motor meestal viertakten, en dat merk je vooral als je iets gas terug neemt onder het rijden, of bij wind in de rug. Let op, ook hier geld weer, stel je verstelbare sproeier liever iets te ruim af dan te krap.

Heeft een vaste sproeier ook voordelen?
Ja, het voordeel van een vaste sproeier ten op zichte van een verstelbare vind ik, dat je eigenlijk nooit problemen hebt, met zowel het starten, als met het volgas rijden, als je eenmaal de voor jouw brommer juiste maat vaste sproeier hebt gevonden. Dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt, door de constuctie-verschillen tussen beide stukjes techniek.
Tot slot wil ik nog even zeggen, let wel altijd heel goed op het verkeer om je heen, als je met je verstelbare sproeier aan de gang bent.